Stilstaan en bijtanken, kun jij dat nog? Ik vind best wel moeilijk. Ik hol graag aan één stuk door. Ik kan moeilijk stilzitten. En dan ook nog niks doen, dat vind ik helemaal moeilijk. Als ik zo steeds doorga, dan zorg ik niet goed voor mezelf. God leert ons hoe we goed voor onszelf kunnen zorgen. Stilstaan. Stilstaan bij Hem. Adem scheppen. Logisch dat juist Hij ons dat leert: Hij zelf heeft ons gemaakt en de adem ingeblazen.

Preek over Exodus 16,29-30:

Gemeente waar Jezus zoveel van houdt, gasten, luisteraars,

Ik begin met de jongens en meisjes van groep 5 t/m 8 van de basisschool. Kom maar naar voren.

Hebben jullie wel eens gehoord van de coopertest? Weet je wat dat is? [Dan ga je 12 min, hardlopen en kijk je hoever je komt. Hoe groter de afstand is die je gelopen hebt hoe beter de uitslag van de test.]

Zouden jullie een rondje kunnen lopen, zo door het middenpad, dan linksaf en door de gang en dan door die deur weer terug naar hier? Wie wil dat voordoen? […]
Hoeveel rondjes kun je zo volhouden? […]
Kun je altijd maar blijven doorgaan? [nee]
Wat heb nodig om vol te houden en om weer door te gaan? [Ook op zijn tijd rust, bijkomen, weer opladen.]

Die coopertestlaten we nu even voor wat het is. Als je denkt aan ons leven van alle dag: Is op tijd rust nemen goed voor ons? Waarom? […]
Wat gebeurt er als je altijd alleen maar doorholt? [Dan put je jezelf uit. Dan raakt zeg maar je batterij op en word je ziek.]

Wij zorgen niet altijd goed voor onszelf. Ik zelf loop ook vaak veel te lang door. Maar God zorgt wel goed voor ons. Hij weet wat wij nodig hebben. Daarom is het goed om naar Hem te luisteren. [Ga maar zitten en luister maar.]

–
Onderwerp:
GOD DE HEER GEEFT ZIJN VOLK WEKELIJKS EEN DAG OM TE RUSTEN.

In het Nederlands Dagblad van afgelopen woensdag las ik iets over jonge mensen die beginnen met een betaalde baan. “Stress bedreigt jongeren” stond er boven. Ik citeer uit het artikel: “Je stapt in het bedrijfsleven en ineens moet je leveren. Dat valt niet mee: onder werknemers tot 25 jaar is stress de belangrijkste oorzaak van verzuim.” Het artikel noemt als één van de oorzaken de verharding in maatschappij en bedrijfsleven. Alles moet goed en snel. De concurrentie is moordend. Als je niet mee holt, dan raak je achterop. Dan raak je er uit. Gevolg van die sfeer is stress en burn-out.

Sta jij wel eens stil? Ik sta niet zo vaak stil. Ik ben ook zo iemand die altijd maar doorholt. Niet zo lang geleden maakte ik de keus om elke dag te beginnen met een halfuur stilte. Ik stond eerder op. Ik ging zitten op mijn knielbankje. Het was helemaal stil. En ik probeerde nergens aan te denken. Dat was mooi en tegelijk moeilijk. Juist in de stilte komt al mijn onrust boven. Aan de andere kant gaf het ook rust: de wereld gaat echt wel verder. Alles hangt niet van mij af. Ik hoef niet alles te dragen. Ik heb dat stilstaan een tijdje gedaan en ervan geleerd.

God de Heer heeft ons gemaakt. Hij is onze hemelse Vader die voor ons zorgt. Hij weet wat goed voor ons is. Voor ons lichaam, onze ziel en onze geest.

In een vorige preek keken we ook naar Exodus 16. Toen stonden we stil bij het manna dat God aan zijn volk gaf. Elke dag opnieuw gaf God aan zijn volk dagelijks brood. Met de opdracht om voor die ene dag één portie per persoon te verzamelen en te bereiden.
Jezus sluit daar bij aan als Hij zijn leerlingen leert bidden. In de 4e bede van het onze Vader leert Hij ons bidden om ons dagelijks brood. Elke dag zijn wij voor ons leven afhankelijk van onze hemelse Vader die voor ons zorgt.

God zorgt ook voor zijn volk door hen de sabbat te geven. De Egyptenaren hadden in die tijd een tiendaagse werkweek. Zij hadden van de Israëlieten slaven gemaakt. Onder dwang en mishandeling lieten ze hen zwaar lichamelijk werk doen. Bijvoorbeeld in de stedenbouw. Het artikel in het ND zei: “Je moet wel leveren.” Als het over leveren gaat: De Israëlieten daar moesten elke dag enorme prestaties leveren. Ze gingen er lichamelijk en geestelijk onderdoor. Alle werd van hen geroofd: hun zonen, hun vrijheid, hun energie, hun gezondheid, hun bezit. Het zou interessant zijn om te kijken in hoeverre onze samenleving lijkt op het Egypte van toen.

Maar dan komt God de Heer en Hij roept zijn volk in zijn vrijheid. Hij haalt hen uit hun tiendaagse werkweek van slavernij en dwangarbeid. Hij leidt hen naar het beloofde land. Onderweg, nog in de woestijn, begint Hij al met saneringsmaatregelen. God geeft hen zes dagen manna. De zevende dag is er geen manna. Op de zesde dag moeten ze een dubbele portie manna verzamelen en klaarmaken. Dat geldt als voorbereiding op de zevende dag: dan krijgen ze een rustdag. Echte rust. Wekelijks. Wie had dat gedacht na het continue afbeulen in Egypte? God zorgt goed voor zijn volk. Daarom geeft Hij hen na de uittocht een week van zeven dagen: zes dagen werken en de zevende dag rust. Daarin volgt God het patroon dat Hij zelf na de schepping van hemel en aarde er ook op nahield. En Hij genoot van zijn scheppingswerk.

Misschien denk jij: Wij leven vandaag toch in heel andere tijd en economie? Vandaag is het leven veel sneller. Kijk eens naar onze economie en consumptie. Alles moet 7 dagen per week 24 uur per dag beschikbaar zijn. Veel mensen denken dat een wekelijkse rustdag achterhaald is. Of in elk geval: ze leven op die manier. Als alles één dag plat gaat, dat kan niet. Dat is schadelijk voor de economie.

Dat levert deze vragen op: Als je kijkt naar onze tijd en economie: *Is Gods gebod om een wekelijkse rustdag te houden niet achterhaald? En: *Is Gods gebod om dat op de laatste dag van de week te doen niet achterhaald? Naar die vragen gaan we kijken.

–

Er zijn dingen die voorbijgaan en er zijn dingen die blijven. Als het over de sabbat als laatste dag van de week gaat: Hier in Exodus 16 wordt in de Bijbel voor het eerst het woord sabbat genoemd. Daarvóór komt dat woord niet voor. Daarom kun je zeggen: Na de uittocht geeft God de Heer aan zijn volk de sabbat.

Straks komen ze bij de Horeb. Dat kun je vier hoofdstukken verderop lezen. In Exodus 20. God sluit een verbond met zijn volk. Dan geeft God aan hen zijn tien geboden. Vanaf dat moment is de sabbat schriftelijk vastgelegd door God zelf als verplichte rustdag voor zijn volk. God maakte bij de Horeb de sabbat tot een teken van zijn verbond met zijn volk. In Exodus 31 zegt de Heer dat de sabbat een teken is “voor jullie en Mij”. (Ex.31,13)

De geschiedenis gaat verder. Jezus komt. Hij sterft om voor mensen de toegang naar God te verdienen. Hij staat op en gaat naar de hemel. Hij stort samen met zijn Vader de heilige Geest op zijn leerlingen uit. Op de hele aarde moeten ze mensen vertellen van God die mensen redt door Jezus. *Als na de Pinksterdag heidenen tot geloof in Jezus komen is er strijd over de vraag aan welke oud-testamentische voorschriften zij zich moeten houden. De apostelen komen bij elkaar. Zij besluiten de christenen uit de heidenen een paar zaken op te leggen die echt ook voor hen gelden. De sabbat staat daar niet bij. *Later zal de apostel Paulus ook over de sabbat schrijven. Hij zegt in Kolossenzen 2 dat de sabbat hoort bij de schaduwen die voorbij gaan. De werkelijkheid is in Jezus Christus gekomen.

Er zijn dingen die voorbijgaan en er zijn dingen die blijven. Als het over de sabbat gaat: God verplicht ons niet op de záterdag als laatste dag van de week te stoppen met werken en te rusten bij Hem.

–

Maar er is meer te zeggen. Er zijn dingen die voorbijgaan en er zijn dingen die blijven. Waarom moesten de Israëlieten na de uittocht één dag in de week rusten? God maakt daar een gebod van. Hij wordt boos als zijn kinderen zich daar niet aan houden.
Ik ga nu met u kijken naar wat blijft. Daarvoor gebruik ik een paar invalshoeken.

De eerste invalshoek is deze: In welk kader staat de sabbat?
Het is belangrijk om Exodus 16 te lezen als een geheel. Manna en sabbat horen bij elkaar. En tegelijk: eerst is het manna en dan komt de sabbat. Dat zegt iets. Gods gebod van de sabbat staat in het kader van God die aan zijn volk manna geeft. Daarmee staat Gods gebod van de sabbat in het kader van Gods zorg voor zijn volk. God zorgt voor jullie door je brood te geven. Elke dag opnieuw! Je mag echt op Hem vertrouwen daarvoor! En nu komt het: Als dat waar is dan heb je ook de ruimte om één dag per week te rusten van je werk! Als God echt voor je zorgt dan kun je ook de nodige rust nemen. Je hoeft niet bang te zijn dat als jij een dag niet werkt, dat je dan tekort zult komen!

Zo werkt God altijd! Eerst legt Hij de basis. Hij zorgt voor dagelijks brood. Dan geeft Hij het gebod om elke week een dag te stoppen met werken en om te rusten. Maar áls Hij voor ons zorgt en als wij afhankelijk zijn van Hem, dan hebben we ook alle ruímte om een dag in de week te stoppen met werken. Het enige dat we daarin nodig hebben is dat wij Hem vertrouwen.

Als elke dag het manna op is, dan moet en mag Gods volk leren vertrouwen op God. Ze krijgen elke dag brood. Ze moeten het elke dag helemaal opmaken. ’s Avonds hebben ze niks meer. Dat is een proef: durf je zo afhankelijk van God te leven?

De sabbat is net zo’n proef. Ook daar is de vraag: Durf je zo afhankelijk van God te leven dat je die dag thuis blijft? Dat jij niet manna gaat zoeken? Dat je niet maar doorholt met werken? Durf je echt te stoppen en een hele dag te rusten?

Sommige Israëlieten gaan toch er op uit om manna te zoeken. Dat is een verleiding voor ons. Willen we wel één dag per week stoppen met werken als teken dat we vertrouwen God en zijn zorg voor ons? Als onderstreping dat wij dat brood van de afgelopen dagen niet maakten, maar dat wij het elke dag van Hem krijgen? Vaak zie je dat wij als mensen denken dat leven en levensonderhoud helemaal van onszelf afhangt. En jagen we ons in het zweet om maar te overleven. Of om rijk te worden, dat kan ook.

Hier moest ik denken aan Jesaja 58. Gods volk wilde niet leven van Gods zorg. Ze gingen gewoon door met handel drijven op de sabbat. Weet je wat het ergste daarin was? Dat was niet zozeer dat de sabbat werd aangetast. Alsof je met uiterlijk je aan de sabbat houden er wel was. Maar het ergste was dat ze niet op Gód vertrouwden. Dat ze geen dag meer durfden stóppen met werken. Hun werk werd alles in hun leven. Ze hadden geen ruimte meer voor iets anders. Om het nog preciezer te zeggen: Ze vonden het niet meer fijn om bij God te komen en ruimte voor Hem te maken.

Wij leven in de tijd van het nieuwe testament. De sabbat als laatste dag van de week is voor ons niet meer een heilige dag. Maar de vraag achter de sabbat geldt voor ons nog steeds: Leven wij alleen maar angstig bezorgd? Kunnen wij alleen maar doorwerken, omdat we denken dat het anders niet goed met ons komt? Of hebben wij vertrouwen in God?
Bij het manna was de vraag: durf je het elke dag op te maken? Wil je zo dagelijks afhankelijk van God leven? Bij de sabbat is de vraag: durf je één dag in de week te rusten van je werk? Vertrouw je er op dat het dan ook nog goed met je komt? Omdat je weet en gelooft dat Vader in de hemel voor je zorgt?

Juist in onze economie in ons land en Europa vandaag zijn dat voor ons heilzame vragen. Wij hebben met elkaar een economie gekweekt waarin 7 dagen per week 24 uur per dag gepresteerd moet worden. Totdat de man met de moker komt. Misschien heb jij dat ook wel meegemaakt. En je raakt uit je werk. En je leert uit ervaring: Wat heilzaam dat God ons zoveel vertrouwen leert dat we ook dingen kunnen loslaten en overgeven. En dat we zijn zorg aannemen. Ook in rusten en stilstaan. En dat we dat ook elkaar gunnen.

–

Er zijn dingen die voorbijgaan en er zijn dingen die blijven. Als het gaat om de dingen die blijven kijken we ook naar deze invalshoek: Wat doen de Israëlieten op de sabbat?

*Het antwoord is: de sabbat is een dag van rust. Deze dag kent één groot kenmerk: rust! Concreet betekent dat voor hen dit: ze gaan er niet er op uit om manna te verzamelen in het veld. Ze gaan op die dag geen manna koken of bakken. Op de zesde dag gaan ze een dubbele hoeveelheid manna zoeken en klaarmaken. Op de zevende dag is het er niet en hoeven ze ook niet. Verder blijven ze waar ze zijn. Op de plaats rust! Iedereen blijft in het legerkamp. Niemand gaat op die dag het veld in. Misschien zegt het ook dat ze allemaal elk bij hun eigen tent blijven.

In vers 30 lezen we dat de Israëlieten rusten. Ze stoppen. In hun taal geven ze dat aan met het werkwoord ‘sabat’. Daarvan is het woord sabbat afgeleid. Stoppen is hier allereerst stoppen met werken. Zes dagen zijn ze aan het werk met verzamelen, koken en bakken. Dan doen ze wat hun verantwoordelijkheid is in hun levensonderhoud. Maar de zevende dag niet. Ze mogen echt tot rust komen en adem scheppen. Hier is weer een stukje paradijs te midden van alle gezwoeg. De sabbat was als een oase midden in de woestijn.

*Behalve niet werken is er nog iets. De Israëlieten staan die dag niet alleen stil in deze zin dat ze stoppen met werken. Ze staan ook stil in deze betekenis dat ze bewust tijd voor God nemen. Mozes noemt de sabbat in opdracht van God ‘een heilige dag’ en ‘een dag voor de Heer’. Het is een dag om apart te zetten voor de Heer. Je kunt stilstaan in de betekenis dat je stopt. Dat je ophoudt met doen waar je mee bezig was. Je kunt ook stilstaan in de betekenis dat je stilstaat bij iets of iemand. Dan richt je daar je aandacht op. Bij de sabbat geldt allebei. Hier denk ik weer aan Jesaja 58. God gaf de sabbat als een dag van vreugde. Een dag om vreugde te vinden in de Heer! Dat je komt bij Hem. Dat je stilstaat bij Hem. Dat je in zijn Tegenwoordigheid bent. En dat je daar zielsgelukkig van wordt. Gewoon om bij Hem te zijn.

–

Als het nu gaat om dingen die voorbij en dingen die blijven: Wij zijn niet meer gebonden aan die ene dag, de laatste dag van de week als verplichte dag van aan de ene kant stoppen met werken en rusten, en aan de andere kant stilstaan bij God en zeg maar vieren. Maar Gods opdracht tot rusten en vieren blijft.

*Denk aan het rusten. Daar is niet alleen ruimte voor, omdat God zorgt. Dat zagen we hiervoor. Maar het is ook belangrijk en goed voor ons. Hoeveel rust krijg jij? Hoeveel tijd gun je jezelf om te rusten? Adem scheppen, kun jij dat nog? Ook als je pas een nieuwe baan mocht krijgen? Ook als je al jaren aan de lopende band werkt? Letterlijk of figuurlijk? Regelmatig even stilstaan helpt ook bewuster te leven en je koers weer bij te stellen.

Ik ben vaak achter adem en gestrest. Vaak zorg ik dan slecht voor mijzelf… Stilstaan doe ik vaak bij mijn hoofd. Het werkt tien keer zo efficiënt als je stilstaat bij je lijf… Kun jij nog genieten? Bijvoorbeeld van je gezin? Of van niets doen? Soms zit ik zo vast in werken dat ik denk: oh dat kan ik niet eens meer.

Herken je zulke dingen?… Als wij zo leven, dan hebben we omkeer nodig. Die omkeer wil God ons leren. Van God kunnen we leren: zorg goed voor jezelf. Als we dat doen dan eren we Hem! Hij heeft ons gemaakt. Hij is onze eigenaar. Ons lichaam is belangrijk voor Hem. God wil ons mens laten zijn. Stilstaan en stoppen geeft Hij als middel om daarin te groeien.

En als je lui bent? Nou, als je lui bent dan is het goed om eindelijk in beweging te komen. Maar ook dan geldt: laat je niet opjagen door mensen, maar doe dat vanuit de rust die God je geeft. God maakte de mens en de eerste volle dag dat de mens op aarde was dat was een rustdag. Dáár mogen we starten. Wij leven niet op aarde om iets te verdienen of in eigen kracht iets voor elkaar te krijgen. Wij leven hier pas echt als we leven vanuit God en zijn rust en zijn gaven. Daar past geen luiheid bij. Als wij Jezus ontvangen dan gaat Hij echt met ons aan het werk. Er past ook geen opjagen bij. Wat Jezus heeft verdiend hoeven wij niet te verdienen.

*God opdracht tot rusten en vieren blijft. We kijken nu naar het vieren. De opdracht tot vieren geldt ook voor ons. Jezus’ leerlingen van het eerste uur verplaatsten het vieren van de laatste dag van de week naar de eerste dag van de week. Ze kwamen steeds op de eerste dag van de week bij elkaar om God te aanbidden, te luisteren naar zijn Woord en het avondmaal te vieren. Die dag noemden ze de dag van de Heer. Dat ligt hieraan: wat wij te vieren hebben dat is het sterven en opstaan van Jezus! Op de eerste dag van de week stond Jezus op uit de dood.
God leert ook ons niet alleen stilstaan, maar ook stilstaan bij Hem. In navolging van de nieuwtestamentische kerk doen wij dat speciaal op de zondag in de zondagse samenkomsten. Zo starten wij elke week met rusten in God. We gedenken niet alleen als het Pasen is, maar we gedenken elke zondag Gods redding door Jezus. We vieren die redding. We nemen die aan.

Vanuit die eerste dag van de week gaan wij de nieuwe week in. Om de hele week te leven uit wat we die dag kregen. Eén dag rusten en een speciale dag om te vieren dat is nooit bedoeld als een eiland in de week. Het is juist bedoeld om uit te stralen naar de rest van de week. Wat je hier ontvangt en leert neem dat mee ook de rest van de week in!

Toen God zijn tien geboden gaf was rusten en vieren verplicht op een en dezelfde dag, de sabbat. Wij zijn niet meer verplicht de sabbat te houden. Vieren doen we op de zondag in navolging van de vroeg christelijke kerk. En het rusten? Met het wegvallen van de sabbat is dat niet meer verplicht gebonden aan één dag. Als je maar je ruimte maakt voor je rustdag in de week.

In ons land kennen we het voorrecht dat we een vrije zondag hebben. Dat is ideaal. Dan kunnen we het rusten en het vieren combineren op één dag. Wie zou dat ideaal kwijt willen? Daarom is het goed als wij blijven opkomen voor de zondag als vaste vrije dag. Zo hebben we alle ruimte om te stoppen met werken en om samen Gods bevrijding te vieren!

–

Deze preek begon ik met de vraag: Hoe lang houd je het vol om almaar door te rennen? En wat gebeurt er als je alleen maar doorholt? Dan put je jezelf uit. Dan raakt zeg maar je batterij op en word je ziek. Onze maatschappij vraagt dat wij maar blijven rennen. Ik vroeg ook: Sta jij wel eens stil?

God heeft ons gemaakt. Hij weet echt wat goed voor ons is. Wat het beste voor ons is. Hij heeft het beste met ons voor. Zijn geboden zijn leefregels uit liefde en zorg. Als we ze naast ons neerleggen maken we Hem boos. Dat is omdat we onszelf daarmee beschadigen.

Nu komt iets heel dieps en heel moois. Jezus is voor ons gestorven en Hij is opgestaan. Wat wij niet konden dat heeft Hij volbracht. Wij mogen met ons hele leven rusten in zijn werk. God wil dat wij regelmatig stoppen met werken. We hoeven ons niet kapot te werken, want Hij zorgt voor ons. Wij kunnen ook met zelf werken geen plekje in de hemel verdienen. Dat hoeft ook niet. Dat heeft Jezus voor ons verdiend. Wij mogen voor ons hele leven vanuit Gods zorg als hemelse Vader voor ons leven. Het is volbracht! In dat licht leven wij.
Amen

Liturgie morgendienst:
Votum en zegengroet
Zingen: Gereformeerd kerkboek Ps.92: 1.2
Wet
Zingen: Gereformeerd kerkboek Ps.92: 3.7.8
Gebed
Lezen: Exodus 16,1-5 en 16,21-30
Lezen: Jesaja 58,13-14
Zingen: Nieuw Liedboek voor de kerken Gez.655: 1-5 (Zing voor de Heer een nieuw gezang)
Tekst: Exodus 16,29-30
Preek
Zingen: Gereformeerd kerkboek Gez.174: 1.2.3 (Zo vriendelijk en veilig als het licht.)
Dankzegging en voorbede
Collecte
Zingen: Liedboek voor de kerken Gez.221: 1.2 (Wees gegroet, gij eersteling der dagen)
Zegen